زمان تقریبی مطالعه: 9 دقیقه
 

خاندان ترکمانی




خاندان ترکمانی، نسبت چند تن از علمای حنفی مصر از قرن هفتم تا نهم است.


۱ - پیشینه


خاندان ترکمانی، مشهور به ابن ترکمانی، از فرزندان و نوادگان عثمان بن ابراهیم بن مصطفی بن سلیمان فخرالدین ماردینی‌اند.
افراد این خاندان عموماً اهل علم و فضل بوده و بیش از دو قرن مرجعیت امور دینی حنفیان را در مصر بر عهده داشته‌اند.

۲ - افراد مشهور خاندان


برجسته‌ترین اعضای خاندان ترکمانی، عثمان بن ابراهیم و دو فرزندش، تاج الدین احمد و علاءالدین علی، بوده‌اند. برخی دیگر از اعضای این خاندان نیز صاحب نام بوده‌اند.

۲.۱ - عثمان بن ابراهیم


عثمان بن ابراهیم، فقیه و عالم به تفسیر و حدیث و ادبیات عرب.
تاریخ تولد وی را ابن حَجَر عَسقَلانی
[۱] ابن حجر عسقلانی، الدرر الکامنة فی اعیان المائة الثامنة، ج۳، ص۲۴۵، بیروت ۱۴۱۴/۱۹۹۳.    
۶۶۰ نوشته است.
[۲] زرکلی، اعلام، ج۴، ص۲۰۲.

او که ریاست حنفیان مصر را بر عهده داشت ضمن اِفتا در مدرسه منصوریه و نظارت بر اوقاف مدرسه به نیابت از ناظر ترک آن، کتاب خود، شرح الوجیز الجامع لمسائل الجامع را که شرحی بر الجامع الکبیر محمد بن حسن شیبانی بود، تدریس می‌کرد.
او علاوه بر دو فرزند خویش، شاگردان بسیاری تربیت کرد، از جمله ابن حجر عسقلانی (محدّث، رجالی، تراجم نگار و ادیب) و محیی‌الدین عبدالقادر قُرَشی (عالم به تراجم، حافظ حدیث و فقیه ).
وی در رجب ۷۳۱ در قاهره درگذشت.
[۳] عبدالرحمان بن ابی بکر سیوطی، حسن المحاضرة فی تاریخ مصر و القاهرة، ج۱، ص۴۶۹، چاپ محمدابوالفضل ابراهیم، (قاهره) ۱۳۸۷/۱۹۶۷.    
[۴] ابن ابی الوفا، الجواهر المضیّة فی طبقات الحنفیة، ج۱، ص۳۴۶، حیدرآباد دکن ۱۴۰۸/۱۹۸۸.    
[۵] ابن حجر عسقلانی، الدرر الکامنة فی اعیان المائة الثامنة، ج۳، ص۲۴۵، بیروت ۱۴۱۴/۱۹۹۳.    


۲.۲ - تاج‌الدین احمد


تاج‌الدین احمد، فرزند ارشد عثمان بن ابراهیم، فقیه و ادیب بود.
وی در ۶۸۱ در مصر به دنیا آمد.
[۶] ابن تغری بردی، المنهل الصافی، ج۱، ص۳۸۲، چاپ محمد محمدامین، قاهره ۱۹۸۴.    

نزد پدرش و برخی دیگر از علمای مصر، همچون عبدالمؤمن بن خلف دِمیاطی و ابن صَواف، تحصیل کرد
[۷] ابن حجر عسقلانی، الدرر الکامنة فی اعیان المائة الثامنة، ج۱، ص۱۹۸، بیروت ۱۴۱۴/۱۹۹۳.
[۸] ابن تغری بردی، المنهل الصافی، ج۱، ص۳۸۲، چاپ محمد محمدامین، قاهره ۱۹۸۴.    
و در فقه و اصول و حدیث و کلام و ادبیات عرب و منطق و هیئت مهارت یافت و مفتی و مدرّس شد.
نظم و نثر خوبی داشت و آثار متعدد و متنوعی تصنیف کرد، هرچند که نتوانست بیش‌تر آن‌ها را تکمیل کند.
جمال‌الدین مسلماتی می‌گوید که بسیاری از آثار او را به برادرش نسبت داده‌اند.
[۹] ابن حجر عسقلانی، الدرر الکامنة فی اعیان المائة الثامنة، ج۱، ص۳۸۲، بیروت ۱۴۱۴/۱۹۹۳.
[۱۰] ابن ابی الوفا، الجواهر المضیّة فی طبقات الحنفیة، ج۱، ص۷۷، حیدرآباد دکن ۱۴۰۸/۱۹۸۸.    
[۱۱] عبدالرحمان بن ابی بکر سیوطی، بغیة الوعاة فی طبقات اللغوییّن و النّحاة، ج۱، ص۳۳۴، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره ۱۳۸۴.    


۲.۲.۱ - آثار وی


برخی، هفده اثر از او برشمرده‌اند که از آن جمله است: شرح الجامع الکبیر شیبانی در فقه، شرح المنتخب ابوالولید باجی در اصول فقه، شرح شمسیّه کاتبی قزوینی در منطق، دو کتاب مبسوط و متوسط در علم فرایض و تعلیقه بر المحصّل فخررازی.
[۱۲] ابن تغری بردی، المنهل الصافی، ج۱، ص۳۸۳۳۸۴، چاپ محمد محمدامین، قاهره ۱۹۸۴.    
[۱۳] ابن حجر عسقلانی، الدرر الکامنة فی اعیان المائة الثامنة، ج۱، ص۳۸۲، بیروت ۱۴۱۴/۱۹۹۳.
[۱۴] صفدی، الوافی بالوفیات، ج۷، ص۱۸۲ـ۱۸۳.


۲.۲.۲ - وفات


وی در ۷۴۴ در قاهره درگذشت و همان‌جا در کنار قبر پدرش دفن شد.
[۱۵] صفدی، الوافی بالوفیات، ج۷، ص۱۸۲.
[۱۶] ابن ابی الوفا، الجواهر المضیّة فی طبقات الحنفیة، ج۱، ص۷۷، حیدرآباد دکن ۱۴۰۸/۱۹۸۸.    
[۱۷] محمد بن رافع سلاّمی، الوفیات، ج۱، ص۴۵۶، چاپ صالح مهدی عباس و بشار عوّاد معروف، بیروت ۱۴۰۲/ ۱۹۸۲.    


۲.۳ - علاءالدین علی


علاءالدین علی، فرزند دیگر عثمان بن ابراهیم، مفتی و قاضی بود.
وی در ۶۸۳ در مصر به دنیا آمد.
در فقه و اصول و حدیث و تفسیر و ادبیات عرب و علوم عقلی تبحر داشت.
امام و مفتی حنفیان مصر بود و به تدریس نیز اشتغال داشت.
[۱۸] ابن تغری بردی، النجوم الزاهرة فی ملوک مصر و القاهرة، ج۱۰، ص۲۴۶، ۱۳۸۳، مصر:دارالکتب، (بی تا).    
[۱۹] ابن قطلوبغا، تاج التراجم فی من صنّف من الحنفیّه، ج۱، ص۱۴۸، چاپ ابراهیم صالح، بیروت ۱۴۱۲/ ۱۹۹۲.    

در ۷۴۸ به جای قاضی القضاة زین الدین بسطامی، قضاوت حنفیان مصر را بر عهده گرفت و تا هنگام مرگ در آن منصب بود.
[۲۰] ابن حجر عسقلانی، الدرر الکامنة فی اعیان المائة الثامنة، ج۴، ص۱۰۰، بیروت ۱۴۱۴/۱۹۹۳.    
[۲۱] ابن تغری بردی، النجوم الزاهرة فی ملوک مصر و القاهرة، ج۱۰، ص۲۴۶، ۱۳۸۳، مصر:دارالکتب، (بی تا).    

علاءالدین آثار متعددی تألیف کرد، اما همچون برادرش نتوانست همه آن‌ها را تکمیل کند.

۲.۳.۱ - آثار


برخی از آثار وی عبارت است از: الجوهرالنقی فی الرد علی البیهقی، در نقد کتاب السنن الکبری اثر ابوبکر بیهقی که در ۱۳۱۶ در حیدرآبادچاپ شده است؛ مقدمة فی اصول الفقه؛ الکفایة فی مختصر الهدایة؛ المنتخب فی علوم الحدیث؛ مختصرِ المحصّل فخرالدین رازی.
وی در دهم محرّم ۷۵۰ در قاهره درگذشت.
[۲۲] ابن قطلوبغا، تاج التراجم فی من صنّف من الحنفیّه، ج۱، ص۱۴۸، چاپ ابراهیم صالح، بیروت ۱۴۱۲/ ۱۹۹۲.    
[۲۳] ابن تغری بردی، النجوم الزاهرة فی ملوک مصر و القاهرة، ج۱۰، ص۲۴۷، ۱۳۸۳، مصر:دارالکتب، (بی تا).    
[۲۴] اسماعیل بغدادی، هدیة العارفین، ج ۱، ستون ۷۲۰، در حاجی خلیفه، ج ۵ـ۶.


۲.۴ - محمد بن احمد


محمد بن احمد بن عثمان، ملقب به شمس‌الدین، مورخ و فقیه و اصولی بود.
در ۷۱۴ به دنیا آمد.
در فقه شاگرد ابن سَرّاج و علاءالدین قونوی بود.
وی پس از ۷۵۰ در طرابلس به قتل رسید.

۲.۳.۱ - آثار


از آثار اوست: الجنان که خلاصه‌ای است از وفیات الاعیان فی انباء ابناء الزمان اثر ابن خَلَّکان (متوفی ۶۸۱) و کشف الکاشف الذهنی در دو جلد، که شرحی بر المغنی جلال‌الدین خبّازی (متوفی ۶۷۱) است.
[۲۵] حاجی خلیفه، ج ۲، ستون ۱۷۴۹.
[۲۶] حاجی خلیفه، ج ۲، ستون ۲۰۱۸.
[۲۷] اسماعیل بغدادی، هدیة العارفین، ج ۲، ستون ۱۵۷، در حاجی خلیفه، ج ۵ـ۶.
[۲۸] ابن قطلوبغا، تاج التراجم فی من صنّف من الحنفیّه، ج۱، ص۲۰۵، چاپ ابراهیم صالح، بیروت ۱۴۱۲/ ۱۹۹۲.


۲.۵ - جمال‌الدین عبداللّه بن علی


جمال‌الدین عبداللّه بن علی بن عثمان، فقیه و عالم به تفسیر و حدیث بود.
وی در ۷۱۹ به دنیا آمد.
در ۷۵۰ قاضی القضاة مصر شد.
وی در جامعِ ابن طُولُونِ مصر تفسیر و در کاملیّخ مصر حدیث تدریس می‌کرد.
صدرالدین محمد (۷۴۳ـ۷۷۶)، مفتی و مدرّس و قاضی مصر، فرزند اوست.
جمال‌الدین در شعبان ۷۶۹ درگذشت.
[۲۹] عبدالرحمان بن ابی بکر سیوطی، حسن المحاضرة فی تاریخ مصر و القاهرة، ج۱، ص۴۷۰، چاپ محمدابوالفضل ابراهیم، (قاهره) ۱۳۸۷/۱۹۶۷.    

عزّالدین عبدالعزیز بن علی بن عثمان نیز از همین خاندان است.
وی فقیه بود و در ۷۴۹ بر اثر طاعون درگذشت.
[۳۰] عبدالرحمان بن ابی بکر سیوطی، حسن المحاضرة فی تاریخ مصر و القاهرة، ج۱، ص۴۶۹، چاپ محمدابوالفضل ابراهیم، (قاهره) ۱۳۸۷/۱۹۶۷.    


۳ - فهرست منابع


(۱) ابن ابی الوفا، الجواهر المضیّة فی طبقات الحنفیة، حیدرآباد دکن ۱۴۰۸/۱۹۸۸.
(۲) ابن تغری بردی، المنهل الصافی، چاپ محمد محمدامین، قاهره ۱۹۸۴.
(۳) ابن تغری بردی، النجوم الزاهرة فی ملوک مصر و القاهرة، ۱۳۸۳، مصر: دارالکتب، (بی تا).
(۴) ابن حجر عسقلانی، الدرر الکامنة فی اعیان المائة الثامنة، بیروت ۱۴۱۴/۱۹۹۳.
(۵) ابن قطلوبغا، تاج التراجم فی من صنّف من الحنفیّه، چاپ ابراهیم صالح، بیروت ۱۴۱۲/ ۱۹۹۲.
(۶) اسماعیل بغدادی، هدیة العارفین، ج ۱ـ۲، در حاجی خلیفه، ج ۵ـ۶.
(۷) حاجی خلیفه، کشف الظنون.
(۸) زرکلی، الاعلام.
(۹) سرکیس.
(۱۰) محمد بن رافع سلاّمی، الوفیات، چاپ صالح مهدی عباس و بشار عوّاد معروف، بیروت ۱۴۰۲/ ۱۹۸۲.
(۱۱) عبدالرحمان بن ابی بکر سیوطی، بغیة الوعاة فی طبقات اللغوییّن و النّحاة، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره ۱۳۸۴.
(۱۲) عبدالرحمان بن ابی بکر سیوطی، حسن المحاضرة فی تاریخ مصر و القاهرة، چاپ محمدابوالفضل ابراهیم، (قاهره) ۱۳۸۷/۱۹۶۷.
(۱۳) صفدی، الوافی بالوفیات.

۴ - پانویس

 
۱. ↑ ابن حجر عسقلانی، الدرر الکامنة فی اعیان المائة الثامنة، ج۳، ص۲۴۵، بیروت ۱۴۱۴/۱۹۹۳.    
۲. ↑ زرکلی، اعلام، ج۴، ص۲۰۲.
۳. ↑ عبدالرحمان بن ابی بکر سیوطی، حسن المحاضرة فی تاریخ مصر و القاهرة، ج۱، ص۴۶۹، چاپ محمدابوالفضل ابراهیم، (قاهره) ۱۳۸۷/۱۹۶۷.    
۴. ↑ ابن ابی الوفا، الجواهر المضیّة فی طبقات الحنفیة، ج۱، ص۳۴۶، حیدرآباد دکن ۱۴۰۸/۱۹۸۸.    
۵. ↑ ابن حجر عسقلانی، الدرر الکامنة فی اعیان المائة الثامنة، ج۳، ص۲۴۵، بیروت ۱۴۱۴/۱۹۹۳.    
۶. ↑ ابن تغری بردی، المنهل الصافی، ج۱، ص۳۸۲، چاپ محمد محمدامین، قاهره ۱۹۸۴.    
۷. ↑ ابن حجر عسقلانی، الدرر الکامنة فی اعیان المائة الثامنة، ج۱، ص۱۹۸، بیروت ۱۴۱۴/۱۹۹۳.
۸. ↑ ابن تغری بردی، المنهل الصافی، ج۱، ص۳۸۲، چاپ محمد محمدامین، قاهره ۱۹۸۴.    
۹. ↑ ابن حجر عسقلانی، الدرر الکامنة فی اعیان المائة الثامنة، ج۱، ص۳۸۲، بیروت ۱۴۱۴/۱۹۹۳.
۱۰. ↑ ابن ابی الوفا، الجواهر المضیّة فی طبقات الحنفیة، ج۱، ص۷۷، حیدرآباد دکن ۱۴۰۸/۱۹۸۸.    
۱۱. ↑ عبدالرحمان بن ابی بکر سیوطی، بغیة الوعاة فی طبقات اللغوییّن و النّحاة، ج۱، ص۳۳۴، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره ۱۳۸۴.    
۱۲. ↑ ابن تغری بردی، المنهل الصافی، ج۱، ص۳۸۳۳۸۴، چاپ محمد محمدامین، قاهره ۱۹۸۴.    
۱۳. ↑ ابن حجر عسقلانی، الدرر الکامنة فی اعیان المائة الثامنة، ج۱، ص۳۸۲، بیروت ۱۴۱۴/۱۹۹۳.
۱۴. ↑ صفدی، الوافی بالوفیات، ج۷، ص۱۸۲ـ۱۸۳.
۱۵. ↑ صفدی، الوافی بالوفیات، ج۷، ص۱۸۲.
۱۶. ↑ ابن ابی الوفا، الجواهر المضیّة فی طبقات الحنفیة، ج۱، ص۷۷، حیدرآباد دکن ۱۴۰۸/۱۹۸۸.    
۱۷. ↑ محمد بن رافع سلاّمی، الوفیات، ج۱، ص۴۵۶، چاپ صالح مهدی عباس و بشار عوّاد معروف، بیروت ۱۴۰۲/ ۱۹۸۲.    
۱۸. ↑ ابن تغری بردی، النجوم الزاهرة فی ملوک مصر و القاهرة، ج۱۰، ص۲۴۶، ۱۳۸۳، مصر:دارالکتب، (بی تا).    
۱۹. ↑ ابن قطلوبغا، تاج التراجم فی من صنّف من الحنفیّه، ج۱، ص۱۴۸، چاپ ابراهیم صالح، بیروت ۱۴۱۲/ ۱۹۹۲.    
۲۰. ↑ ابن حجر عسقلانی، الدرر الکامنة فی اعیان المائة الثامنة، ج۴، ص۱۰۰، بیروت ۱۴۱۴/۱۹۹۳.    
۲۱. ↑ ابن تغری بردی، النجوم الزاهرة فی ملوک مصر و القاهرة، ج۱۰، ص۲۴۶، ۱۳۸۳، مصر:دارالکتب، (بی تا).    
۲۲. ↑ ابن قطلوبغا، تاج التراجم فی من صنّف من الحنفیّه، ج۱، ص۱۴۸، چاپ ابراهیم صالح، بیروت ۱۴۱۲/ ۱۹۹۲.    
۲۳. ↑ ابن تغری بردی، النجوم الزاهرة فی ملوک مصر و القاهرة، ج۱۰، ص۲۴۷، ۱۳۸۳، مصر:دارالکتب، (بی تا).    
۲۴. ↑ اسماعیل بغدادی، هدیة العارفین، ج ۱، ستون ۷۲۰، در حاجی خلیفه، ج ۵ـ۶.
۲۵. ↑ حاجی خلیفه، ج ۲، ستون ۱۷۴۹.
۲۶. ↑ حاجی خلیفه، ج ۲، ستون ۲۰۱۸.
۲۷. ↑ اسماعیل بغدادی، هدیة العارفین، ج ۲، ستون ۱۵۷، در حاجی خلیفه، ج ۵ـ۶.
۲۸. ↑ ابن قطلوبغا، تاج التراجم فی من صنّف من الحنفیّه، ج۱، ص۲۰۵، چاپ ابراهیم صالح، بیروت ۱۴۱۲/ ۱۹۹۲.
۲۹. ↑ عبدالرحمان بن ابی بکر سیوطی، حسن المحاضرة فی تاریخ مصر و القاهرة، ج۱، ص۴۷۰، چاپ محمدابوالفضل ابراهیم، (قاهره) ۱۳۸۷/۱۹۶۷.    
۳۰. ↑ عبدالرحمان بن ابی بکر سیوطی، حسن المحاضرة فی تاریخ مصر و القاهرة، ج۱، ص۴۶۹، چاپ محمدابوالفضل ابراهیم، (قاهره) ۱۳۸۷/۱۹۶۷.    


۵ - منابع

دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «خاندان ترکمانی»، شماره۳۴۷۲.    


رده‌های این صفحه : تراجم | درگذشتگان سده 8 (قمری) | علمای اهل سنت | علمای قرن نهم | علمای قرن هشتم | علمای قرن هفتم | فقهای حنفی




آخرین نظرات
کلیه حقوق این تارنما متعلق به فرا دانشنامه ویکی بین است.